نوری بیگله جیلان کیست؟| فیلمساز مولف ترک با نگاهی فلسفی و انسانی به جهان
رویداد۲۴ | بامداد پنجشنبه ششم آذرماه، شیراز میزبان چهرهای شد که سالهاست سینمای جهان او را به عنوان یکی از مهمترین صداهای معاصر میشناسد. نوری بیلگه جیلان، کارگردان سرشناس ترک و برنده نخل طلای جشنواره کن، به دعوت جشنواره جهانی فیلم فجر وارد ایران شد تا یکی از داوران بخش اصلی این رویداد باشد. خبری که برای علاقهمندان به سینمای هنری و مؤلف اهمیت ویژهای دارد؛ زیرا حضور او بهعنوان داور، سطح انتظار از جشنواره را بالا میبرد و توجهات سینمایی را معطوف این رویداد میکند.
جیلان از معدود کارگردانانی است که توانسته طی چند دهه، با زبان بصری ویژه خود، مخاطبان جهانی را تحتتأثیر قرار دهد؛ فیلمسازی کمحرف، دقیق، عاشق سکوت و جزئیات، که نگاه فلسفی و انسانیاش به جای آنکه به هیجانهای سطحی تکیه کند، به آرامی وارد روح مخاطب میشود.
بیوگرافی جیلان
جیلان در سال ۱۹۵۹ در محله باقرکوی استانبول به دنیا آمد، اما بخش بزرگی از کودکیاش را در زادگاه پدرش، شهر کوچک ینیجه از توابع چاناققلعه گذراند؛ فضایی روستایی و آرام که بعدها تبدیل به یکی از مهمترین منابع الهام در سینمایش شد.
او تحصیلات ابتدایی را در همین شهر گذراند و سپس به استانبول بازگشت. ابتدا وارد رشته شیمی شد، اما بعد از مدتی آن را رها کرد و به دانشگاه بوغازایچی رفت تا مهندسی برق بخواند. حتی در همان دوره بود که استعدادش در عکاسی دیده شد؛ مجلات فرهنگی ترکیه از جمله میلیت سنات به او پرداختند و نامش بهعنوان یکی از عکاسان جوان قابلتوجه مطرح شد.
بیشتر بخوانید:
جیلان تا اواخر دهه ۸۰ میلادی بهعنوان عکاس در رویدادهای مختلف فعالیت میکرد و حتی در یک رقابت ملی برای حضور در پروژه جهانی کداک برنده شد. اما پس از انجام خدمت سربازی، مسیرش به سمت سینما تغییر کرد و در دانشگاه معمار سینان آموزش فیلمسازی دید.
فیلم کوکوُن جیلان؛ آغاز ورود به سینمای جهان
جیلان نخستین بار با ساخت فیلم کوتاه «کوکوُن» در سال ۱۹۹۵ توجه جهانی را جلب کرد. این فیلم نخستین اثر تاریخ سینمای ترکیه بود که توانست در جشنواره کن نمایش داده شود؛ اتفاقی که نام جیلان را در همان گام نخست، در کنار فیلمسازان جدی و تأملگرا قرار داد.
او برای ساخت این فیلم از همان دوربینی استفاده کرد که پیشتر در یک پروژه دیگر به آن دست زده بود. این نگاه مستقل و کمبودجه، بعدها مشخصه کارهای اولیه جیلان شد: استفاده از خانواده، دوستان و لوکیشنهای واقعی، بدون تکیه بر امکانات پیچیده.
فیلم دهکده جیلان
دو سال بعد، جیلان نخستین فیلم بلند خود را ساخت: «دهکده». فیلمی که در جشنوارههای بزرگی مانند برلین به نمایش درآمد و تبدیل به اولین بخش از سهگانه معروف او درباره زندگی در شهرهای کوچک شد؛ سهگانهای شامل «دهکده»، «ابرهای ماه مه» و «اوزاک / دور».
در «دهکده»، او دوباره به ینیجه بازگشت و حتی اعضای خانوادهاش را جلوی دوربین آورد. زبان تصویری آرام، فاصلهگذاری دقیق میان آدمها و طبیعت و تمرکز بر سکوت، الگوهایی بودند که بعدها در تمام آثارش ادامه یافتند.
فیلم اوزاک جیلان
سال ۲۰۰۳ نقطه عطف مهمی در کار جیلان بود. «اوزاک» نهتنها در جشنواره کن موفق شد، بلکه جایزه بزرگ هیئت داوران و جایزه بهترین بازیگری را نیز برای دو بازیگر اصلی کسب کرد. یکی از این بازیگران، مهمت امین توپراک، پسرعموی جیلان بود که متأسفانه مدت کوتاهی پس از اتمام فیلم در سانحهای جان باخت. این حادثه در تاریخ شخصی و سینمایی جیلان اثری عمیق گذاشت.
«اوزاک» سرشار از جزئیات شاعرانه و تصویر انسانی از تنهایی، غربت و شکافهای نسلی بود. این فیلم باعث شد نام جیلان بهطور گسترده در میان منتقدان جهانی مطرح شود.
فیلم اقلیمها جیلان
در سال ۲۰۰۶، جیلان فیلم «اقلیمها» را ساخت؛ فیلمی که خودش و همسرش، ابرو جیلان، نقشهای اصلی آن را بازی کردند. این فیلم اولین همکاری او با فیلمبردار نامدار ترکیه، گوقهان تریاکی، بود؛ همکاریای که بعدها در آثار بزرگ او همچون «خواب زمستانی» و «درخت گلابی وحشی» نیز ادامه یافت.
«اقلیمها» درباره سرد شدن تدریجی یک رابطه و فروپاشی آرام یک زندگی است؛ درست همان سبک روایت آرام و پرجزئیاتی که سینمای جیلان را شناختهشده کرده است.
فیلم سه میمون جیلان
«سه میمون» در سال ۲۰۰۸ ساخته شد و جیلان برای آن جایزه بهترین کارگردان جشنواره کن را دریافت کرد. این فیلم نخستین تجربه او با بازیگران شناختهشده و حرفهای سینمای ترکیه بود. روایت تیره، تقابل میان حقیقت و دروغ و کالبدشکافی روابط در خانواده، ستونهای اصلی داستان بودند.
این فیلم در فهرست اولیه نامزدهای بهترین فیلم بینالمللی اسکار هم قرار گرفت.
فیلم روزی روزگاری در آناتولی جیلان
یکی از مهمترین آثار جیلان، فیلم «روزی روزگاری در آناتولی» در سال ۲۰۱۱ است. اثری طولانی، آرام و بشدت فلسفی که در جادههای تاریک آناتولی میگذرد؛ فیلمی که نیمی از آن در سکوت، نور چراغ ماشینها و نگاه خسته مردانی شکل میگیرد که در دل شب به دنبال جسدی میگردند.
این فیلم در جشنواره کن جایزه بزرگ هیئت داوران را دریافت کرد و یکی از ستایششدهترین آثار او شد. راجر ایبرت، منتقد سرشناس، جیلان را با ستایش فراوان توصیف کرد و گفت او مخاطب را با لحظات کوچک، آرام و عمیق درگیر میکند.
فیلم خواب زمستانی جیلان و فتح نخل طلا
در سال ۲۰۱۴، جیلان با «خواب زمستانی» مهمترین جایزه سینمایی جهان، یعنی نخل طلا را از جشنواره کن دریافت کرد؛ جایزهای که از سال ۱۹۸۲ نصیب هیچ فیلم ترکی نشده بود.
این فیلم سهساعته داستان مردی را روایت میکند که در منطقه کاپادوکیه از زندگی و روابطش با همسر و خواهرش فاصله گرفته است. منتقدان آن را اثری «تلخ، دقیق و اندوهگین» توصیف کردند؛ فیلمی که عمق فلسفی و گفتوگوهای پیچیدهاش، آن را در زمره آثار ماندگار سینمای جهان قرار میدهد.
فیلم درخت گلابی وحشی جیلان
در سال ۲۰۱۸، فیلم «درخت گلابی وحشی» بار دیگر نگاهها را در جشنواره کن به سوی او جلب کرد. این فیلم درباره نویسنده جوانی است که پس از فارغالتحصیلی به زادگاهش بازمیگردد و میان تلاش برای چاپ کتاب و مواجهه با پدرش، درگیر بحرانهای درونی میشود.
منتقدان این اثر را سرشار از لایههای روانشناختی، اجتماعی و فلسفی دانستند.
فیلم درباره علفهای خشک جیلان
جدیدترین اثر جیلان در سال ۲۰۲۳، فیلم «درباره علفهای خشک» بود که در جشنواره کن نامزد نخل طلا شد و بازیگر آن، مِروه دیزدَر، جایزه بهترین بازیگر زن را دریافت کرد. فیلم داستان معلمی است که آرزو دارد از یک روستای دورافتاده به استانبول منتقل شود، اما درگیر بحرانهای اخلاقی و احساسی میشود.
جهانبینی و سبک استفاده از نور در کارهای بیلگه جیلان
سینمای جیلان بر پایه سکوت، طبیعت، فاصله، تنهایی و پیچیدگی روابط انسانی شکل گرفته است. او اغلب از نماهای طولانی، طبیعت خام و لوکیشنهای واقعی استفاده میکند. بسیاری از شخصیتها را از پشت میبیند تا مخاطب درونیات آنها را حدس بزند.
او کارگردانی است که بیش از حادثهها، به لحظهها اهمیت میدهد؛ به زمستانهای سرد، نورهای طبیعی، فاصله صداها و مکثهایی که آدمها را در برابر خودشان قرار میدهد.
